Nguyễn Thế huỳnh
Senior Member
Xương rồng (XR) tên mà nhân dân ta thường gọi đối với loại cây thân xanh, mọng nước, nhiều gai nhỏ, có nhựa trắng, hoa nhỏ màu vàng, mọc thành tán, thường nở vào mùa xuân, trong đó có những cây thuộc họ XR chính hiệu: Cactaceae (như các cây: quỳnh, trứng rồng, càng cua, thanh long) và cả những cây thuộc họ thầu dầu: Euphorbiaceae (như cây: xương rắn, trạng nguyên...).
Châu Âu biết đến xương rồng (XR) từ cuối thế kỷ XV, sau khi đã tìm ra châu Mỹ. Năm 1576 Pena và De l’obel là những nhà thực vật học đầu tiên đề cập đến XR. Nhiều tư liệu đã khẳng định quê hương của XR là ở châu Mỹ, nhiều nhất là ở các nước Mỹ latinh, nhưng cũng có tài liệu cho là ở Bắc Trung phi (!). Họ Cactaceae có từ 50-220 chi, với hơn 2.000 loài, thường phân bố tự nhiên từ 36 độ vĩ Bắc đến 45 độ vĩ Nam, nhiều nhất là ở các vùng nóng khô như sa mạc Chihuahua với diện tích 647.000km2 (chiếm 1/4 lãnh thổ Mexico), nơi được coi là thiên đường của XR vì có tới hơn 250 loài (do đó trên quốc kỳ và quốc huy của Mexico có in hình cây XR, biểu tượng của dân tộc - một loại cây có sức sống mãnh liệt và khá phổ biến ở đất nước này).
XR dùng làm thuốc
Xương rồng trồng trong nhà có lợi cho sức khỏe.
Trong y học dân gian ở nhiều nước đều có dùng XR trong trị liệu, dân vùng Tây Ấn thường giã nát một loại lá XR đắp lên da chỗ gãy xương, giúp xương mau liền. Người Mexico dùng rễ 1 loại XR chữa kiết lỵ hoặc nhai một khúc XR Peyote chữa rắn cắn. Thầy thuốc Trung Hoa dùng rễ và thân cây XR bà gai đơn để chữa trĩ, mụn, nhọt, bỏng và rắn cắn. Còn ngư dân nước ta dùng nhựa cây này để chữa đầu đinh, da liễu. Một số vùng dùng XR bà không gai để chữa đau răng và báng, dùng hoa quỳnh để chữa viêm họng, ho ra máu, tử cung xuất huyết, dùng hoa thanh long để thanh nhiệt, chỉ khai (cầm ho); dùng thân thanh long để chữa bỏng, gãy xương, mụn nhọt; dùng quả thanh long để giải nhiệt, nhuận tràng, hạ nồng độ cholesterol máu, thích hợp với người tiểu đường. Ở Mexico, các thầy thuốc dùng một loại nước sắc từ một loại cây XR có khả năng làm hạ độ đường trong máu, giảm được đáng kể liều insulin sử dụng hằng ngày.
Gần đây, cây XR Hoodia Gordonil ở sa mạc Kalahari (Nam Phi) đã được đưa vào trị liệu, nhờ khai thác kinh nghiệm của thổ dân Bushmen, do tác dụng cắt cơn đói của nó. Trong thập niên 1990, nhiều nhà khoa học đã kéo về khá đông ở vùng này và phải mất gần 10 năm mới tìm ra nguyên nhân và phân lập các yếu tố tác dụng của cây Hoodia và đến 4/1997, công trình mới được cấp quyền bảo hộ cho yếu tố hoạt tính sinh học trên có tên là P57. Giấy phép khai thác và kinh doanh được cấp cho Công ty Dược phẩm Anh: Phytopharma. Và sau đó (8/1998), công ty này kết hợp với Tập đoàn Dược phẩm Pfizer (Mỹ) đầu tư hàng trăm triệu đô-la vào nghiên cứu loại thuốc giảm béo này. Qua thử nghiệm thấy P57 có khả năng làm giảm 1.000-2.000 calori/ngày, bằng cách tạo ra cảm giác no và dường như không có tác dụng phụ. Qua thử nghiệm trên chuột và trên những người tình nguyện, sản phẩm có nhiều hứa hẹn với một thị trường có doanh số khoảng 3 tỷ đô-la/năm (vì số người mập trên thế giới khá đông đảo). Tuy rằng, sau này Pfizer rút khỏi dự án (7/2003) nên thời gian trình làng của sản phẩm bị chậm trễ. Có ý kiến, Pfizer chuyển sang cách tổng hợp vì lo ngại nguồn nguyên liệu là cây Hoodia bị cạn kiệt.
Thổ dân Bushmen, sau một thời gian kiện cáo về việc khai thác kinh nghiệm của họ, cuối cùng đã được chấp nhận tiền đền bù trả trước (gần một triệu đô-la) và sau này khi sản phẩm lưu hành ở thị trường, họ được hưởng 6% lợi nhuận trong vòng 15 năm. Từ một tộc người sống cơ cực, bên bờ suy vong, nay được một số tiền lớn hàng chục triệu đô-la, hy vọng cuộc sống họ sẽ được tốt đẹp hơn, đó là nhờ vào cây XR Hoodia.
Cũng cần nói thêm, trong phòng ở hoặc làm việc có trồng cây XR thì không khí sẽ tươi mát, có lợi cho sức khỏe vì ban đêm cây nhả nhiều ion (-) thiên nhiên rất cần đối với tế bào cơ thể con người, nhất là người cao tuổi, thích hợp với phong thủy.
XR dùng trong lĩnh vực khác
- Thổ dân ở Colombia, Mexico, thường dùng thân những cây XR nến làm vật liệu xây dựng: cột, rầm xà, vì kèo... vừa nhẹ, vừa bền.
- Loại XR nến có gai, cao 3-4m được trồng dùng làm hàng rào, ngăn thú dữ.
- Có loại XR, thân chứa loại sợi dai, bền, se đan thành túi hoặc bao tải đựng lương thực thực phẩm.
- XR có loại dùng để nấu thành cồn, rượu vang, rượu mùi còn phế phẩm làm thức ăn gia súc.
XR và ma túy
Từ nhiều thế kỷ nay, các thầy phù thủy (và thổ dân) ở một số vùng thuộc Mexico đã nhai xương rồng để tạo trạng thái ngây ngất, đê mê khi hành lễ, tạo niềm tin nơi dân chúng. Hai loại XR Lophora Williamsi và Anha là nguồn chiết xuất mescalin, gây ảo giác, rất được thanh niên hippy ở châu Âu ưa chuộng. Mescalin là loại ma túy nhẹ nên người dùng yên tâm. Có 3 dạng Mescalin: tiêm, hút và nhai. Brazil và Colombia là hai nơi có khá nhiều phòng thí nghiệm lậu. Trong việc chế biến Mescalin, thường thêm chất phụ gia để làm tăng độ phê.
Do XR có nhiều công dụng như trên nên diễn ra tình trạng tận thu XR, phát triển phong trào buôn lậu XR (lợi nhuận khá cao) kèm theo nạn trộm cắp XR tràn lan ở nhiều nơi. Một số nhà sinh vật học đã phải lên tiếng kêu cứu “XR SOS” vì nếu không có những biện pháp bảo hộ kiên quyết thì tương lai một số loài XR chỉ còn trong sách vở.
Châu Âu biết đến xương rồng (XR) từ cuối thế kỷ XV, sau khi đã tìm ra châu Mỹ. Năm 1576 Pena và De l’obel là những nhà thực vật học đầu tiên đề cập đến XR. Nhiều tư liệu đã khẳng định quê hương của XR là ở châu Mỹ, nhiều nhất là ở các nước Mỹ latinh, nhưng cũng có tài liệu cho là ở Bắc Trung phi (!). Họ Cactaceae có từ 50-220 chi, với hơn 2.000 loài, thường phân bố tự nhiên từ 36 độ vĩ Bắc đến 45 độ vĩ Nam, nhiều nhất là ở các vùng nóng khô như sa mạc Chihuahua với diện tích 647.000km2 (chiếm 1/4 lãnh thổ Mexico), nơi được coi là thiên đường của XR vì có tới hơn 250 loài (do đó trên quốc kỳ và quốc huy của Mexico có in hình cây XR, biểu tượng của dân tộc - một loại cây có sức sống mãnh liệt và khá phổ biến ở đất nước này).
XR dùng làm thuốc
Xương rồng trồng trong nhà có lợi cho sức khỏe.
Trong y học dân gian ở nhiều nước đều có dùng XR trong trị liệu, dân vùng Tây Ấn thường giã nát một loại lá XR đắp lên da chỗ gãy xương, giúp xương mau liền. Người Mexico dùng rễ 1 loại XR chữa kiết lỵ hoặc nhai một khúc XR Peyote chữa rắn cắn. Thầy thuốc Trung Hoa dùng rễ và thân cây XR bà gai đơn để chữa trĩ, mụn, nhọt, bỏng và rắn cắn. Còn ngư dân nước ta dùng nhựa cây này để chữa đầu đinh, da liễu. Một số vùng dùng XR bà không gai để chữa đau răng và báng, dùng hoa quỳnh để chữa viêm họng, ho ra máu, tử cung xuất huyết, dùng hoa thanh long để thanh nhiệt, chỉ khai (cầm ho); dùng thân thanh long để chữa bỏng, gãy xương, mụn nhọt; dùng quả thanh long để giải nhiệt, nhuận tràng, hạ nồng độ cholesterol máu, thích hợp với người tiểu đường. Ở Mexico, các thầy thuốc dùng một loại nước sắc từ một loại cây XR có khả năng làm hạ độ đường trong máu, giảm được đáng kể liều insulin sử dụng hằng ngày.
Gần đây, cây XR Hoodia Gordonil ở sa mạc Kalahari (Nam Phi) đã được đưa vào trị liệu, nhờ khai thác kinh nghiệm của thổ dân Bushmen, do tác dụng cắt cơn đói của nó. Trong thập niên 1990, nhiều nhà khoa học đã kéo về khá đông ở vùng này và phải mất gần 10 năm mới tìm ra nguyên nhân và phân lập các yếu tố tác dụng của cây Hoodia và đến 4/1997, công trình mới được cấp quyền bảo hộ cho yếu tố hoạt tính sinh học trên có tên là P57. Giấy phép khai thác và kinh doanh được cấp cho Công ty Dược phẩm Anh: Phytopharma. Và sau đó (8/1998), công ty này kết hợp với Tập đoàn Dược phẩm Pfizer (Mỹ) đầu tư hàng trăm triệu đô-la vào nghiên cứu loại thuốc giảm béo này. Qua thử nghiệm thấy P57 có khả năng làm giảm 1.000-2.000 calori/ngày, bằng cách tạo ra cảm giác no và dường như không có tác dụng phụ. Qua thử nghiệm trên chuột và trên những người tình nguyện, sản phẩm có nhiều hứa hẹn với một thị trường có doanh số khoảng 3 tỷ đô-la/năm (vì số người mập trên thế giới khá đông đảo). Tuy rằng, sau này Pfizer rút khỏi dự án (7/2003) nên thời gian trình làng của sản phẩm bị chậm trễ. Có ý kiến, Pfizer chuyển sang cách tổng hợp vì lo ngại nguồn nguyên liệu là cây Hoodia bị cạn kiệt.
Thổ dân Bushmen, sau một thời gian kiện cáo về việc khai thác kinh nghiệm của họ, cuối cùng đã được chấp nhận tiền đền bù trả trước (gần một triệu đô-la) và sau này khi sản phẩm lưu hành ở thị trường, họ được hưởng 6% lợi nhuận trong vòng 15 năm. Từ một tộc người sống cơ cực, bên bờ suy vong, nay được một số tiền lớn hàng chục triệu đô-la, hy vọng cuộc sống họ sẽ được tốt đẹp hơn, đó là nhờ vào cây XR Hoodia.
Cũng cần nói thêm, trong phòng ở hoặc làm việc có trồng cây XR thì không khí sẽ tươi mát, có lợi cho sức khỏe vì ban đêm cây nhả nhiều ion (-) thiên nhiên rất cần đối với tế bào cơ thể con người, nhất là người cao tuổi, thích hợp với phong thủy.
XR dùng trong lĩnh vực khác
- Thổ dân ở Colombia, Mexico, thường dùng thân những cây XR nến làm vật liệu xây dựng: cột, rầm xà, vì kèo... vừa nhẹ, vừa bền.
- Loại XR nến có gai, cao 3-4m được trồng dùng làm hàng rào, ngăn thú dữ.
- Có loại XR, thân chứa loại sợi dai, bền, se đan thành túi hoặc bao tải đựng lương thực thực phẩm.
- XR có loại dùng để nấu thành cồn, rượu vang, rượu mùi còn phế phẩm làm thức ăn gia súc.
XR và ma túy
Từ nhiều thế kỷ nay, các thầy phù thủy (và thổ dân) ở một số vùng thuộc Mexico đã nhai xương rồng để tạo trạng thái ngây ngất, đê mê khi hành lễ, tạo niềm tin nơi dân chúng. Hai loại XR Lophora Williamsi và Anha là nguồn chiết xuất mescalin, gây ảo giác, rất được thanh niên hippy ở châu Âu ưa chuộng. Mescalin là loại ma túy nhẹ nên người dùng yên tâm. Có 3 dạng Mescalin: tiêm, hút và nhai. Brazil và Colombia là hai nơi có khá nhiều phòng thí nghiệm lậu. Trong việc chế biến Mescalin, thường thêm chất phụ gia để làm tăng độ phê.
Do XR có nhiều công dụng như trên nên diễn ra tình trạng tận thu XR, phát triển phong trào buôn lậu XR (lợi nhuận khá cao) kèm theo nạn trộm cắp XR tràn lan ở nhiều nơi. Một số nhà sinh vật học đã phải lên tiếng kêu cứu “XR SOS” vì nếu không có những biện pháp bảo hộ kiên quyết thì tương lai một số loài XR chỉ còn trong sách vở.
DS. Phạm Tiếp
