Tâm sự riêng, một người làm côn trùng học!

[Đỗ Mạnh Cương]

Đang lên khuôn vài chương đầu của cuốn sách tiếp theo,nghĩ đến cảnh lủi thủi làm việc một mình, tự nhiên thấy buồn không thể tả. Kể từ khi quyết định chọn lựa khoa học cơ bản nói chung và hệ thống học khu hệ chuồn chuồn làm nghiệp của mình, vẫn luôn xác định là sẽ phải làm việc độc lập vì cũng không có nhiều bạn bè, đồng nghiệp đặc biệt là trong nước. Dù rằng vẫn chủ động làm việc độc lập cho đến nay là gần 7 năm với một nhóm côn trùng chưa đến 300 loài, tự nhiên ngoanh lại và chợt nhật ra rằng, mình có quá ít đồng nghiệp trong nước. Sinh viên ngày nay, giới sinh vật học trẻ của Việt Nam không có ai có hứng thú và say mê thật sự với ngành này sao. Côn trùng học hay phân loại học đâu phải là một ngành nhạt nhẽo, cũng đâu thiếu các ứng dụng, thậm chí vô cùng thú vị và sinh động. Vậy mà sao tôi có ít đồng nghiệp đến vậy? Có thể quyến sách tới đây sẽ thúc đẩy các bạn trẻ quan tâm hơn đến nhóm côn trùng này, có thể sẽ có một trào lưu nho nhỏ giống như sau khi quyến sách Common butterfly of Vietnam của Ts. A. Monastyrskii xuất bản, đã tạo nên một loạt các luận văn, sinh viên côn trùng học theo đuổi bộ Lepidoptera. Sau cuốn guide book, tôi sẽ cố gắng hoàn thành nốt bộ động vật chí phần odonata, liệu rằng khi đó tôi sẽ có thêm đồng nghiệp người Việt?
Thật ra, còn vô số các bộ côn trùng khác chưa được nghiên cứu đầy đủ ở Việt Nam, tại sao các bạn sinh viên trẻ không lựa chọn lấy cho mình một nhóm để có thể thử sức mình. Tôi có thể gần như giám chắc rằng nếu có bạn trẻ nào lựa chọn một nhóm côn trùng làm nghiệp nghiên cứu của mình lâu dài, và nếu thật sự các bạn nghiên cứu nghiêm túc và kiên trì, thì chắc chắn các bạn là một trong những người đầu tiên đặt viên gạch nền móng cho việc nghiên cứu khu hệ động vật của Việt Nam sau này. Ngay như bộ Coleoptera lớn và thú vị như vậy, cũng không có một côn trình nào thật sự đầy đủ và hoàn thiện. Do chẳng có điều kiện, phải tự túc làm việc, nên tôi đã phải chọn chuồn chuồn như một đối tượng nghiên cứu, chỉ có vẻn vẹn trên 250 loài, nhưng vừa đủ với một người làm việc độc lập. Giá như chúng ta có một hiệp hội nho nhỏ, để các nhà côn trùng học trẻ có thể gặp gỡ, trao đổi với nhau về thông tin của chính khu hệ côn trùng nước mình. Giá như chúng ta có một tờ tạp chí đủ uy tín, giá như chúng ta được cùng làm việc trong một bảo tàng tự nhiên, quá nhiều điều mà có lẽ phải rất lâu sau này các nhà côn trùng học của Việt Nam mới có được. Dẫu vẫn biết rằng người ta vẫn đang xây dựng bảo tàng tự nhiên quốc gia của Việt Nam, và rằng hội nghị côn trùng toàn quốc sẽ họp vào 2008, nhưng trong thâm tâm tôi vẫn không hy vọng gì nhiều vào những thứ tưởng như to tát đấy. Tôi vẫn chưa đủ tự tin để cống hiến bộ sưu tập của mình cho cái bảo tàng tự nhiên vừa mới có quyết định thành lập, và cũng chẳng trông chờ gì nhiều rằng sẽ gặp nhiều hơn nữa những bạn trẻ đồng nghiệp trong hội nghị năm sau. Nhưng tôi vẫn mong muốn giá như chúng ta có một hiệp hội hoạt động nghiêm túc vì khoa học, để có thể chia sẻ thông tin cũng những người đồng nghiệp trong nước, và cũng vì nếu chúng ta đoàn kết, chúng ta sẽ mạnh lên, sẽ không còn những công trình nghiên cứu về tài nguyên đất nước được công bố bởi những tác giả nước ngoài. Ngành côn trùng của VIệt nam nhìn chung sẽ có chỗ đứng hơn, các bạn cũng có chỗ để khẳng định mình.
Quay lại với công việc thôi, viết vài dòng chẳng đâu vào đâu, quyển sách vẫn đang chờ tôi, có lẽ tôi sẽ không viết phần tiếng Việt cho cuốn sách nữa! Thật tình tôi vẫn vô cùng băn khoăn liệu có nên viết song ngữ không, liệu có bạn trẻ nào quan tâm không, và liệu rằng điều đó có cần thiết không?

 

[Nguyễn Thế Long]

Em xin chia sẻ với tâm sự của anh!
Em nghĩ có rất nhiều người hứng thú với côn trùng học, thế giới côn trùng thật đa dạng, và đôi khi, em nghĩ chính côn trùng mới là loài sinh vật mạnh nhất, chứ không phải con người. Chỉ có điều, với điều kiện của Việt Nam, ý thích, ước mơ và thực tế vẫn còn cách quá xa.
Em đã từng muốn trở thành 1 nhà động vật học, vì thế định thi vào ngành Sinh học, nhưng lại quyết định thi CNSH (đấy là chưa kể bố mẹ em muốn em đi công nghệ thông tin cho dễ xin việc). Lúc vào khoa CNSH thì danh sách lớp ban đầu là 80 (mình chợt nghĩ: sao đông thế nhỉ) nhưng hiện tại, lớp chỉ có 29 đứa. Trong khi khoa CNSH điểm chuẩn cao nhất trường thì lại có tới 51/80 người sẵn sàng bỏ để học khoa khác, trường khác. ...
Em nghĩ rằng phải có những người đi tiên phong, lập 1 số tổ chức tài trợ, hoặc trang web như sinhhocvietnam, khi đó có thể phần nào cải thiện được vấn đề.
Chúc anh sớm hoàn thành cuốn sách! Thân

 

[Đỗ Mạnh Cương]

Phải nói thế này, cách đây 11 năm, tôi cũng thi ngành CNSH, vào thời điểm đó, CNSH cũng vừa mới thành lập, nhưng ngay lập tức, cũng tự mình quyết định, tôi đã bỏ sang bên Sinh học ngay 2 nam sau đó, khi chuyển giai đoạn, và cũng giống như bây giờ, ngành CNSH lấy điểm cao hơn vì nhiều người học. Không chỉ đơn giản là thấy khoa học cơ bản phù hợp với mình, mà vì rằng tôi thấy chính ngành khoa học cơ bản quan trọng hơn rất nhiều. Bạn có học CNSH thì cơ hội làm việc cũng không nhiều hơn bên Sinh học, tất cả do chính bản thân mình mà thôi, thậm chí bên Sinh học còn có nhiều chuyên ngành hơn để chọn lựa. 11 năm rồi, tôi thấy điều đó cho đến giờ vẫn không thay đổi, nếu lại phải thi, lại phải học, tôi sẽ lại bỏ ngành CNSH để sang bên Sinh học! Tại sao lại tự bỏ qua cơ hội trở thành một nhà động vật học, thực vật học hay sinh thái học?

 

[Nguyễn Ngọc Lương]

Sinh thái học và động vật học đang là ngành kiếm ra tiền ở Việt Nam đấy. Các dự án về môi trường của nước ngoài rất cần những người bản xứ về các lĩnh vực này.
CNSH thì hơi mông lung mơ hồ. Thực sự các bạn sv học xong cũng không biết sẽ làm cái gì. Thông thường các bạn sv chọn học CNSH vì nó mới, được học nhiều môn hay, và dễ đi nước ngoài.
Hy vọng độ vài năm nữa, khi nhiều công ty biotech vào VN thì tình hình sẽ cải thiện lên một chút. Nhưng nói chung tình hình sẽ còn tăm tối trong nhiều năm. Nghe nói các post-doc và PhD về CNSH ở Úc, Anh, Nhật, Châu Âu mà không đi dạy thì chỉ còn biết sang Mỹ làm thôi. Người ta giàu thế mà còn vậy huống chi VN.

 

[Nguyễn Thế Long]

Hic, chít em rùi ?, năm nay em đi Trung Quốc. Tuy nhiên, em thấy hầu hết các lĩnh vực trong sinh học hiện nay đều áp dụng các công nghệ sinh học tiên tiến cả. Vậy thì chẳng phải CNSH bây giờ lại trở thành môn khoa học cơ bản sao? Nếu điều anh Lương nói là chính xác thì thật đáng lo, nhưng sau 5-7 năm nữa, có lẽ vẫn nên hy vọng ?

 

[Huỳnh Như Ngọc Hiển]

Em nghe GS. Nguyễn Văn Uyển (hồi 2001) nói chừng nào thế giới hết dầu mới mong người làm CNSH có của ăn của để. GS tính toán 40 năm nữa thế giới sẽ hết dầu.
Định hướng phát triển CNSH của Trung Quốc.
http://www.tiasang.com.vn/news?id=1489
Nếu em có quan tâm tới côn trùng thì em cũng chỉ muốn biết bảng mã di truyền của nó thế nào thôi, chứ phân loại đúng là nuốt không trôi.
Xem sách phân loại thì côn trùng như châu chấu xếp ngang hàng người, theo sách thầy Thái Trần Bái, lí do chúng không tiến hóa như người bởi chúng có bộ xương ngoài, khiến phần đầu là phần cứng nhắc. Theo phát hiện mới đây tìm thấy thi hài tiên nữ
http://www.thuvienkhoahoc.com/tusach/Phát_hiện_di_hài_của_tiên_nữ
Thật bó tay.

 

[Nguyễn Thế Long]

Hic, thế mình phải cầu mong cho thế giới hết dầu sớm mất thôi. Mà nói thế chứ, người nghiên cứu khoa học đã bao giờ giàu có đâu, chỉ cần được làm công việc mình thích, còn thì sống qua ngày cũng được ? .
Cảm ơn Hiển vì đã giúp mình biết thêm thông tin về ngành CNSH ở Trung Quốc.

 

[Đỗ Mạnh Cương]

Các bạn trẻ có thể thích đột phá, thích những điều mới lạ, nhưng tôi phải nói rằng kiến thức cơ bản rất quan trọng và phải cân bằng.
Tôi thấy ngành công nghệ sinh học đào tạo theo kiểu ở trường đại học cụ thể như trường tổng hợp hiện tại là quá lệch.
Bản thân tôi cũng không phải là không sử dụng đến thiết bị công nghệ hay những cái tương tự để giải quyết những vấn đề cơ bản. Hàng ngày vẫn phải giải trình tự, chạy pcr, nghiên cứu kiểu gen để bổ sung và chỉnh lại các khóa định loại hình thái. Nhưng cái kiến thức tổng thể về toàn bộ hệ thống học hay sinh thái học thì khong phải bạn nào suốt ngày cầm pipet trong phòng thí nghiệm cũng có được.
Học và lựa chọn ngành nào là sở thích của các bạn, tuy nhiên đừng làm mất đi tính cân bằng, những kiến thức sơ đẳng nhất mà các bạn tự vứt bỏ thì không giải quyết được bài toán lớn.
Chuyện đi học và cơ hội học tập lên, theo tôi các ngành đều như nhau, nhưng hãy chọn cho mình con đường phù hợp nhất, cả về khả năng, sở thích, sở trường, kinh tế hiện tại của ban thân và của đất nước.
Tôi không tin rằng những ngành như phân loại học hoặc đa dạng sinh học se thui chột vì một vài nhóm thanh niên trẻ yêu thích sự mới mẻ và bỏ qua môn học này, thật sự những ngành này cần có những người kiên trì và có cái nhìn bao quát hơn!

 

[Văn Tấn Đình]

ko em rất hứng thú với ngành sinh học đặc biệt là côn trùng học. Nhưng nghĩ lại thì ngành sinh vật học và công nghệ sinh học ở nước ta chưa thật sự phát triển
Em rất rất yêu sinh hóa em có thể ngồi với chúng cả ngày ko chán đều mà các môn khác em có muốn làm cũng ko được
Em thích sinh học nhưng ngành này lại ko giúp em làm giàu về vật chất được
Nhưng biết đâu được một ngày nào đó em sẽ là đồng nghiệp của anh....

 

[Nguyễn Văn Sớm]

Anh Cường à.Phải công nhận với anh những điều anh băn khoăn là thực thế khó có thể chấp nhận.Không phải riêng anh mà rất nhiều Thầy Cô đã và đang giảng dạy trong khoa Sinh Học trường em cũng băn khoăn rất nhiều.Nhưng còn nhiều lắm anh ạ.Vẫn rất nhiều cán bộ trẻ đang đi theo con đường này.Ở trường em rất nhiều thầy đang nghiên cứu về côn trùng học như thầy Quảng,thầy Vịnh....Tuy hiện tại em đang theo học chuyên ngành Hóa Sinh.Nhưng sau này em khi ra trường em cũng muốn theo bên sinh học đại cương.Mặc dù ước mơ từ nhỏ là theo học Hóa Sinh.
Nhưng em cũng có điều băn khoăn là sở dĩ bây giờ rất nhiều sinh viên theo học sinh học thực nghiệm là cũng là do hệ thống đào tạo của ta.Thử nhìn lại xem suốt khóa học có bao nhiêu lần được đi thực địa ,đi thực tập ngoài thiên nhiên.Nếu làm được điều đó em nghĩ niềm đam mê với những chuyên ngành như vậy sẽ lại sáng trở lại như những thầy cô các thế hệ trước chúng ta.Bằng chứng dịp hè vừa rồi được đi thực tập thiên nhiên ở Tam Đảo (Vĩnh Phúc) thì em thấy tất cả sinh viên chúng ta sẽ không bỏ quên sinh học đại cương đâu.
Hãy giứ niềm tin nhé anh Cường.Em hy vọng sẽ được hợp tác với anh trong thời gian gần nhất.

 

[Nguyễn Ngọc Lương]

Thật ra cái gì cũng có thời của nó đấy các bạn à. Qua Dr Tyson và một ông gì được Nobel (hình như là Paul Nurse thì phải) thì vào những năm 60s của thế kỷ trước, ngành Sinh thái là ngành hot nhất đấy. Hồi đấy nhiều sinh viên giỏi xung phong vào ngành này. Paul Nurse bảo ông thích nó nhưng liệu không đủ sức khỏe để đi thực địa nên đã chọn sinh học phân tử.
Việc nghiên cứu các 'hàng độc' đòi hỏi sự say mê cao hơn hẳn bình thường, có thể là một mơ ước thời thơ ấu, hoặc khao khát thời đi học phổ thông...v.v. Chỉ có say mê như vậy mới có thể đi vào những lĩnh vực đã đầy dấu chân mà không thấy nản, và mới có thể cung cấp cho học trò niềm say mê thông qua giờ giảng đầy hào hứng.
Tôi nhớ năm trước báo có viết một bài về nhà bướm học ở VN. Tôi có nói chuyện với bác này thì bác ấy tỏ vẻ bĩu môi với các ông thầy ở trường ĐH. Thế mà bác ấy phải phục lăn mấy chuyên gia bậc trung nước ngoài đến VN nghiên cứu. Đại loại những chuyện như chỉ cần cần mẫu vật lên là có thể đọc vanh vách phân loại, hoặc khẳng định 99% là loài mới là cũng đáng nể rồi phải không? Rồi còn xây dựng hệ phân loại mới, hoặc tranh cãi những khái niệm về loài/dưới loài...v.v Tóm lại là bác ấy còn phải cách một quãng nữa mới được gọi là 'say mê & chuyên gia' như tụi Tây.
Có lẽ khó mà trách học sinh quay lưng với môn học nếu thầy/cô không có nỗ lực để chủ động kéo học sinh về phía mình (cải thiện nội dung, cách dạy, niềm say mê). Tệ hơn tôi biết được có một số trường hợp thầy cô lại làm ngược lại, cho sinh viên rớt như sung môn mà họ ghét. Thế thì còn 'bàn cãi' gì nữa....

 

[Nguyễn Đôn]

Xin được phát biểu ý kiến ở góc độ đàn em ...

Em nghĩ vấn đề ở đây là các bạn trẻ (cỡ em và trẻ hơn) không được hướng dẫn một cách chi tiết và "truyền lửa" một cách nhiệt tình các lĩnh vực của sinh học để lựa chọn. Hiện nay rất nhiều người chọn học công nghệ sinh học chỉ vì hai chữ "công nghệ" (nghe có vẻ hoành tráng), lỗi không phải ở các bạn ấy mê sự "hoành tráng" mà phần lớn là vì chúng em không hiểu rõ ràng, tỉ mỉ, cụ thể về ai, việc gì, ở đâu trong sinh học nên cứ chọn cái gì nghe hấp dẫn một tí cho chắc ăn.

Sau giai đoạn đại cương ở đại học, tụi em ước gì các trường tổ chức một buổi nói chuyện, trao đổi thật tốt về các chuyên ngành, yêu cầu về tố chất - năng lực của sinh viên và hướng ứng dụng tương lai. Chẳng hạn như ngành phân loại sinh vật, nếu không ai nói chuyện, giải thích rõ ràng về lợi ích và tính "hấp dẫn" của nó thì đa số sinh viên cảm thấy rất "đau đầu" với hàng trăm tên gọi từ giống, loài, chi, họ, bộ, cho đến lớp, ngành, giới (mà toàn là tên Latin không mới dễ nản).

Theo em thì cũng chẳng có gì là "mâu thuẫn" giữa sinh học cơ bản và CNSH. Sinh học cơ bản là nền tảng của CNSH, và người ta dùng CNSH để phục vụ cho việc phát triển tiếp tục sinh học và sản xuất dựa trên sinh học.
- Những người đang phục vụ những ngành "kinh điển" của sinh học như phân loại học, sinh thái học, v.v... đã và đang ứng dụng nhiều thành tựu sinh học phân tử để phục vụ công việc của mình tốt hơn (chính xác hơn, nhanh hơn, ít tốn công sức hơn).
- Những người đang tham gia phục vụ các ngành trẻ hơn như sinh hoá phân tử, kỹ thuật di truyền v.v... luôn phải ứng dụng những thành tựu phân loại học, sinh thái học để biết phân tử nào nên xài và con đường nào nên biến đổi.

Do đó em nghĩ làm trong lĩnh vực sinh học nào thì cũng có thể tìm được sự "đột phá", tìm được chỗ để đào bới cho thoả lòng mong ước, không cứ gì phải là sinh học thật là cơ bản, cũng không cứ phải là công nghệ mới cáu cạnh. Điều quan trọng là tụi em được hướng dẫn tư ban đầu để biết mình "sinh ra thuộc về nơi nào", điều quan trọng hơn nữa là dù làm việc gì ở lĩnh vực nào, tụi em cũng luôn mong có sự hợp tác, chỉ bảo, giúp đỡ lẫn nhau giữa các anh chị và các bạn đồng nghiệp.

 

[Lại Thanh Tùng]

Bạn Đôn nó đúng, cơ bản hay ứng dụng hay công nghệ đều là khoa học cả, yêu là yêu tuốt, học tuốt, có sức học được bao nhiêu thì học (tất nhiên là về ngành của mình).
Hồi tôi thi chưa có ngành công nghệ sinh học, chỉ có sinh học và môi trường, bọn bạn toàn thằng giỏi sang học môi trường khá nhiều (không phải toàn bộ), mình cũng dao động vì bạn bè nó sang hết rồi nó còn rủ rê nữa chứ , cuối cùng thì học sinh học vì thích trồng cây nuôi cá mà.
Rồi đến lúc làm tốt nghiệp thấy mấy cô bạn, cậu bạn học giỏi theo hóa sinh, di truyền cả, mình cũng khoái theo luôn nhưng xin thầy hướng dẫn chết luôn vì đông người xin. Chẳng bù, mấy anh côn trùng với không xương sống gì gì, xin thầy dễ không, mà nói thẳng (khóa tôi thôi nhé) toàn hàng trung bình yếu xin làm ở ngành này (chẳng có ai cạnh tranh cả), các thầy cực chẳng đã cũng nhận vì bọn khá giỏi "đâm đầu" vào hướng công nghệ sinh học hết rồi.
Cuối cùng thì sau gần chục năm ra trường, thằng thành đạt thằng vất vưởng chẳng phân biệt công nghệ hay cơ bản gì ráo cả. Cuối cùng muốn thành công thì phải thế này:
- Bạn cực giỏi, vứt đâu cũng vẫn làm trùm luôn.
- Bạn con ông cháu cha, có đường có lối rồi, cứ kiên trì theo kế hoạch là thành công.
- Bạn may, rất may nên túm được cơ hội tốt và cứ thế mà leo lên (tất nhiên bạn phải có chút năng lực).
- Bạn mở công ty, làm ăn phát đạt - chắc chẳng còn nghiên cứu gì mấy nhưng giàu ơi là giàu.

HẾT.