Phùng Mỹ Trung
Senior Member
NHỮNG ÁNH SAO TRỜI HỒI SINH
Chắc hẳn bạn chưa một lần được đặt chân đến khu vực Bầu sấu của Vườn quốc gia Cát Tiên ? và bạn cũng chưa từng một lần bồng bềnh trên chiếc thuyền Kazac vào buổi sáng, lắng nghe tiếng con chim công đực Pavo muticus gọi bầy, tiếng hót lanh lảnh của loài Copsychus malabaricus hay tiếng hú dài vang vọng khắp khu rừng của những đàn Hylobates gabriellae, Hylobates concolor leucogienis. Như đang đánh thức buổi sáng tĩnh lặng đến rợn người của một vùng rừng thiêng nước độc... Đàn Vịt trời Anas poecilorhyncha ngái ngủ bên đám cỏ Lác, bất chợt thức giấc bụt bay lên bầu trời làm náo lọan cả một vùng đầm lầy. Một vùng trời đất, cây cỏ bao la, sơn thủy hữu tình như chốn bồng lai, thiên cổ mà mấy ai trong đời dù chỉ một lần lưu dấu chân mình chốn đây. Điều đó cũng dễ hiểu thôi vì ngay cả những chuyên gia nghiên cứu và Đa dạng sinh học còn phải mỏi gối, chồn chân mới tới được nơi đây. Để đắm mình vào thiên nhiên hoang dã, để tìm hiểu về một vùng được coi như Đa dạng sinh học nhất nhì Việt Nam và để họ cũng phần nào cảm thông cho những khó khăn, nhọc nhằn của những nhân viên Kiểm lâm đã chọn nơi đây là ngôi nhà thứ hai của mình.
Đã có một thời những đốm mắt các sấu nước ngọt Crocodylus siamensis tồn tại nơi đây nhiều đến nỗi những câu chuyện còn lưu truyền, được ví như những đốm sao trời. Chỉ cần một ánh đèn Pin quét qua trên mặt nước, hàng ngàn những đốm mắt lung linh trong không gian tĩnh lặng và chính sự đông đúc của một quần thể Cá sấu mà cái tên Bầu sấu được ra đời từ đó. Một thời vang bóng …
Cá sấu nước ngọt (hay còn gọi Cá sấu xiêm) có tên khoa học là Crocodylus siamensis thuộc họ Cá sấu Crocodylidae , bộ Cá sấu Crocodylia. Hình dạng như kỳ đà song thân dài. Mõm dài như cái kẹp, hàm dưới có nhiều răng dài và nhọn. Đuôi cao to, khoẻ phía trên đuôi có một gờ. Chân sau có màng ở lưng có dạng hình chữ nhật. Cá sấu nước ngọt màu xám, mặt bụng nhạt hơn so với lưng. Cá sấu nước ngọt ở Cát Tiên dài khoảng 2,20 - 2,28m ( trên thế giới Cá sấu nước ngọt lớn nhất được ghi nhận đạt tới 4m )
Cá sấu nước ngọt chủ yếu ăn cá, cua và những thú nhỏ như chuột. Chúng giao phối khoảng tháng 12-3 với kích thước tối thiều khoảng 1800mm. Chúng đẻ trứng mỗi năm một lần vào đầu mùa mưa ttừ tháng 4 đến tháng 10 dương lịch với số lượng 15-20 trứng, có khi tới 40 trứng. Một tuần trước khi đẻ, Cá sấu đào một hố sâu đến 500mm rộng 800mm đẻ trứng vào đó. Chúng thường đẻ vào ban đêm. Sau khi đẻ xong, ổ đẻ được lấp bằng các cành lá khô mục làm thành một mô cao đến nửa mét. Cá sấu mẹ có tập tính bảo vệ trứng. Sau khi đẻ 75- 85 ngày thì trứng nở. Cá sấu xiêm sơ sinh dài khoảng 200 đến 300mm.
Cá sấu xiêm thường sống ở hồ, sông lạch, những nơi có nước lặng hoặc nước chảy chậm. Chúng còn thích sống ở đầm lầy xa các dòng nước chảy. Ở Việt Nam chúng phân bố Gia Lai (sông Ba), Kom Tum (sông Sa Thầy), Đắc Lắc (sông Easúp, sông Krông Ana, hồ Lắc, hồ Krông Pach thượng), Nam bộ ( Bầu sấu VQG Cát Tiên , sông Cửu Long). Da thuộc của loài này có giá trị thương mại cao; được nuôi trong vườn động vật. Do hiện còn số lượng rất ít do bị săn bắt triệt để. Mức độ đe dọa: bậc E (sách đỏ Việt Nam trang 234)
Và rồi đến khi con người kịp nhận ra rằng những ngôi sao trên bầu trời không còn được so sánh với những đốm mắt của loài Cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis nữa và có chăng chỉ là đốm mặt của loài Ranna rugulosa , Hyla simplex . Sau hơn một thập kỷ chúng hoàn toàn biến mất khỏi vùng đầm lầy Bầu sấu bởi bàn tay săn bắt của con người. Hàng nhiều ngàn con cá sấu bị bắt, giết để lấy da, thịt phục vụ mục đích xuất khẩu … lậu. Hằng đêm những ánh đèn săn cá sấu sáng rực cả một vùng rừng và những cá thể cuối cùng đã không còn được tìm thấy tại vùng đầm lầy rộng lớn này nhiều năm về trước.
Cuối cùng một câu hỏi được đặt ra với chúng ta là: Nếu như quần xã cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis đã thích nghi và tồn tại nơi đây với điều kiện, và môi trường sống phù hợp đến vậy mà sao chúng vẫn bị tuyệt chủng ? Tại sao loài và quần thể không tiếp tục chịu đựng được điều kiện sống nơi đây bị biến đổi theo thời gian, Tại sao một vài cá thề cuối cùng biến mất trước khi con người kịp nhận ra điều đó ? Câu trả lời thật đơn giản và dễ hiểu CON NGƯỜI chính là tác nhân đã làm thay đổi, làm suy thoái dẫn đến hủy họai cảnh quan, hệ sinh tái và quần thể cá sấu đông đúc nơi đây trên một diện tích rộng, CON NGƯỜI đã cố tình tuyệt diệt quần thể của chúng, đẩy loài này đến tuyệt chủng.
Sự biến mất của loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis đã để lại một hậu quả khó lường cho hệ sinh thái nơi đây. Trước kia phải khó khăn lắm chúng ta mới có thể kiếm được vài kilogram Ophiocephalus micropeltes hay Ophiocephalus striatus thì giờ đây từng bầy đàn của chúng sinh sôi nảy nở với những số lượng không thể kiểm sóat. Với một cây vợt nhỏ bạn dễ dàng kiếm được vài chục đến hàng trăm ký cá Notopterus notopterus hay Botia beauforti … từng đàn cá trắng ?Puntius binotatus nhởn nhơ bơi lội chúng đã chén sạch hầu hết các loài tảo đặc hữu. Liệu con người có kịp thời sửa chữ những sai lầm của mình hay không ? liệu loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis sẽ biến mất trên bản đồ Vườn quốc gia Cát Tiên ?. Tiếng gào thét, ai oán của rừng xanh đã đánh thức lương tri những con người có ý thức bảo vệ thiên nhiên hoang dã và họ đã biết trả lại cho thiên nhiên một phần mà con người đã lấy mất.
Năm 2000 một dự án trả lại cá sấu nước ngọt cho vùng đầm lầy Bầu sấu. Những nhà khoa học Việt nam đã nghiên cứu đánh giá hệ sinh thái nơi đây, làm cơ sở cho việc phục hồi loài cá sấu tuyệt chủng vùng này. Với sự hỗ trợ của miễn phí của trường đại học Canberra (Australia), việc phân tích gien di truyền nhằm đảm bảo các cá thể được đem thả vào nơi đây là thuần chủng. Sau những ngày nuôi dưỡng trong môi trường bán hoang dã bởi một tập thể những người làm công tác bảo tồn cá sấu nước ngọt của Vườn quốc gia Cát Tiên. Với 5 đợt thả, tổng cộng 60 con cá sấu đã được thả vào Bầu sấu. Chúng phát triển rất nhanh vì nguồn thức ăn dồi dào, môi trường sống thích hợp. Ngày 23/6 Thủ tướng chính phủ đã đồng ý cho phép Bộ Tài nguyên và Môi trường làm thủ tục với Ban thư ký công ước Ramsar đăng ký khu hệ đất ngập nước Bầu sấu vào danh sách Ramsar theo lộ trình.
Ngày 10/10/2005 vừa qua một sự kiện làm xôn xao giới khoa học Việt nam khi chúng tôi phát hiện một bầy cá sấu con khoảng 20 con đang kiếm ăn ở phía Tây Bầu sấu. Chúng có chiều dài khoảng 2,7cm vòng bụng rộng 2,5-3cm…và đã khẳng định chắc chắn rằng chính những con cá sấu nước ngọt được thả vào nơi đây đã có khả năng sinh sản đúng tuổi trong điều kiện môi trường tự nhiên. Tuy nhiên quần thể cá sấu con này còn quá ít nên chúng cần được theo dõi, giám sát chặt chẽ để chúng sinh trưởng và phát triển ổn định vì cá sấu con rất dễ bị tiêu diệt bởi kẻ thù tự nhiên như Ophiocephalus micropeltes, Ardea purpurea, Ardea cinerea … và ngay cả loài Homo sapienes là tác nhân chính dẫn đến sự tuyệt chủng của quần thể đã được xem là đông đúc nhất nơi đây.
Loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis có thể tồn tại và phát triển trong môi trường tự nhiên ở khu đất ngập nước Bầu sấu hay không ? Có thể một lần nữa quần thể này lại bị tuyệt chủng bởi bàn tay con người như trước đây hay không? Câu hỏi vẫn còn đang bỏ ngỏ cho mỗi chúng ta …Những tia nắng cuối này đang lặng lẽ mờ dần sau những hàng cây cao vút của khu rừng nguyên sinh Cát Tiên. Bóng tối như một bức màn nhung đen buông xuống rất nhanh, nhanh như sự tuyệt chủng hoàn toàn của loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis. Bất chợt một trong không gian tĩnh lặng tiếng kêu chít chít đâu đây của một vài chú cá sấu con mới nở, một ánh đèn pin lờ mờ của anh nhân viên Kiểm lâm lướt trên mặt hồ Bàu sấu, một vài đốm sáng mắt của loài cá sấu nước ngọt nhìn khá rõ. Anh nhân viên Kiểm lâm ngước nhìn lên bầu trời đầy sao như đang muốn so sánh với "truyền thuyết" đã được nghe kể về loài cá sấu đã từng một thời là lãnh chúa của vùng đầm lầy Bầu sấu… Câu chuyện về những đốm mắt của loài cá sấu nước ngọt có không còn là một chuyện hoang đường đối với con cháu chúng ta ?? điều đó lệ thuộc vào sự nỗ lực của mỗi con người chúng ta đối với việc bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ với loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis ở Vườn quốc gia Cát Tiên.
Phùng Mỹ Trung – Cục Hải quan Đồng Nai.
Chắc hẳn bạn chưa một lần được đặt chân đến khu vực Bầu sấu của Vườn quốc gia Cát Tiên ? và bạn cũng chưa từng một lần bồng bềnh trên chiếc thuyền Kazac vào buổi sáng, lắng nghe tiếng con chim công đực Pavo muticus gọi bầy, tiếng hót lanh lảnh của loài Copsychus malabaricus hay tiếng hú dài vang vọng khắp khu rừng của những đàn Hylobates gabriellae, Hylobates concolor leucogienis. Như đang đánh thức buổi sáng tĩnh lặng đến rợn người của một vùng rừng thiêng nước độc... Đàn Vịt trời Anas poecilorhyncha ngái ngủ bên đám cỏ Lác, bất chợt thức giấc bụt bay lên bầu trời làm náo lọan cả một vùng đầm lầy. Một vùng trời đất, cây cỏ bao la, sơn thủy hữu tình như chốn bồng lai, thiên cổ mà mấy ai trong đời dù chỉ một lần lưu dấu chân mình chốn đây. Điều đó cũng dễ hiểu thôi vì ngay cả những chuyên gia nghiên cứu và Đa dạng sinh học còn phải mỏi gối, chồn chân mới tới được nơi đây. Để đắm mình vào thiên nhiên hoang dã, để tìm hiểu về một vùng được coi như Đa dạng sinh học nhất nhì Việt Nam và để họ cũng phần nào cảm thông cho những khó khăn, nhọc nhằn của những nhân viên Kiểm lâm đã chọn nơi đây là ngôi nhà thứ hai của mình.
Đã có một thời những đốm mắt các sấu nước ngọt Crocodylus siamensis tồn tại nơi đây nhiều đến nỗi những câu chuyện còn lưu truyền, được ví như những đốm sao trời. Chỉ cần một ánh đèn Pin quét qua trên mặt nước, hàng ngàn những đốm mắt lung linh trong không gian tĩnh lặng và chính sự đông đúc của một quần thể Cá sấu mà cái tên Bầu sấu được ra đời từ đó. Một thời vang bóng …
Cá sấu nước ngọt (hay còn gọi Cá sấu xiêm) có tên khoa học là Crocodylus siamensis thuộc họ Cá sấu Crocodylidae , bộ Cá sấu Crocodylia. Hình dạng như kỳ đà song thân dài. Mõm dài như cái kẹp, hàm dưới có nhiều răng dài và nhọn. Đuôi cao to, khoẻ phía trên đuôi có một gờ. Chân sau có màng ở lưng có dạng hình chữ nhật. Cá sấu nước ngọt màu xám, mặt bụng nhạt hơn so với lưng. Cá sấu nước ngọt ở Cát Tiên dài khoảng 2,20 - 2,28m ( trên thế giới Cá sấu nước ngọt lớn nhất được ghi nhận đạt tới 4m )
Cá sấu nước ngọt chủ yếu ăn cá, cua và những thú nhỏ như chuột. Chúng giao phối khoảng tháng 12-3 với kích thước tối thiều khoảng 1800mm. Chúng đẻ trứng mỗi năm một lần vào đầu mùa mưa ttừ tháng 4 đến tháng 10 dương lịch với số lượng 15-20 trứng, có khi tới 40 trứng. Một tuần trước khi đẻ, Cá sấu đào một hố sâu đến 500mm rộng 800mm đẻ trứng vào đó. Chúng thường đẻ vào ban đêm. Sau khi đẻ xong, ổ đẻ được lấp bằng các cành lá khô mục làm thành một mô cao đến nửa mét. Cá sấu mẹ có tập tính bảo vệ trứng. Sau khi đẻ 75- 85 ngày thì trứng nở. Cá sấu xiêm sơ sinh dài khoảng 200 đến 300mm.
Cá sấu xiêm thường sống ở hồ, sông lạch, những nơi có nước lặng hoặc nước chảy chậm. Chúng còn thích sống ở đầm lầy xa các dòng nước chảy. Ở Việt Nam chúng phân bố Gia Lai (sông Ba), Kom Tum (sông Sa Thầy), Đắc Lắc (sông Easúp, sông Krông Ana, hồ Lắc, hồ Krông Pach thượng), Nam bộ ( Bầu sấu VQG Cát Tiên , sông Cửu Long). Da thuộc của loài này có giá trị thương mại cao; được nuôi trong vườn động vật. Do hiện còn số lượng rất ít do bị săn bắt triệt để. Mức độ đe dọa: bậc E (sách đỏ Việt Nam trang 234)
Và rồi đến khi con người kịp nhận ra rằng những ngôi sao trên bầu trời không còn được so sánh với những đốm mắt của loài Cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis nữa và có chăng chỉ là đốm mặt của loài Ranna rugulosa , Hyla simplex . Sau hơn một thập kỷ chúng hoàn toàn biến mất khỏi vùng đầm lầy Bầu sấu bởi bàn tay săn bắt của con người. Hàng nhiều ngàn con cá sấu bị bắt, giết để lấy da, thịt phục vụ mục đích xuất khẩu … lậu. Hằng đêm những ánh đèn săn cá sấu sáng rực cả một vùng rừng và những cá thể cuối cùng đã không còn được tìm thấy tại vùng đầm lầy rộng lớn này nhiều năm về trước.
Cuối cùng một câu hỏi được đặt ra với chúng ta là: Nếu như quần xã cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis đã thích nghi và tồn tại nơi đây với điều kiện, và môi trường sống phù hợp đến vậy mà sao chúng vẫn bị tuyệt chủng ? Tại sao loài và quần thể không tiếp tục chịu đựng được điều kiện sống nơi đây bị biến đổi theo thời gian, Tại sao một vài cá thề cuối cùng biến mất trước khi con người kịp nhận ra điều đó ? Câu trả lời thật đơn giản và dễ hiểu CON NGƯỜI chính là tác nhân đã làm thay đổi, làm suy thoái dẫn đến hủy họai cảnh quan, hệ sinh tái và quần thể cá sấu đông đúc nơi đây trên một diện tích rộng, CON NGƯỜI đã cố tình tuyệt diệt quần thể của chúng, đẩy loài này đến tuyệt chủng.
Sự biến mất của loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis đã để lại một hậu quả khó lường cho hệ sinh thái nơi đây. Trước kia phải khó khăn lắm chúng ta mới có thể kiếm được vài kilogram Ophiocephalus micropeltes hay Ophiocephalus striatus thì giờ đây từng bầy đàn của chúng sinh sôi nảy nở với những số lượng không thể kiểm sóat. Với một cây vợt nhỏ bạn dễ dàng kiếm được vài chục đến hàng trăm ký cá Notopterus notopterus hay Botia beauforti … từng đàn cá trắng ?Puntius binotatus nhởn nhơ bơi lội chúng đã chén sạch hầu hết các loài tảo đặc hữu. Liệu con người có kịp thời sửa chữ những sai lầm của mình hay không ? liệu loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis sẽ biến mất trên bản đồ Vườn quốc gia Cát Tiên ?. Tiếng gào thét, ai oán của rừng xanh đã đánh thức lương tri những con người có ý thức bảo vệ thiên nhiên hoang dã và họ đã biết trả lại cho thiên nhiên một phần mà con người đã lấy mất.
Năm 2000 một dự án trả lại cá sấu nước ngọt cho vùng đầm lầy Bầu sấu. Những nhà khoa học Việt nam đã nghiên cứu đánh giá hệ sinh thái nơi đây, làm cơ sở cho việc phục hồi loài cá sấu tuyệt chủng vùng này. Với sự hỗ trợ của miễn phí của trường đại học Canberra (Australia), việc phân tích gien di truyền nhằm đảm bảo các cá thể được đem thả vào nơi đây là thuần chủng. Sau những ngày nuôi dưỡng trong môi trường bán hoang dã bởi một tập thể những người làm công tác bảo tồn cá sấu nước ngọt của Vườn quốc gia Cát Tiên. Với 5 đợt thả, tổng cộng 60 con cá sấu đã được thả vào Bầu sấu. Chúng phát triển rất nhanh vì nguồn thức ăn dồi dào, môi trường sống thích hợp. Ngày 23/6 Thủ tướng chính phủ đã đồng ý cho phép Bộ Tài nguyên và Môi trường làm thủ tục với Ban thư ký công ước Ramsar đăng ký khu hệ đất ngập nước Bầu sấu vào danh sách Ramsar theo lộ trình.
Ngày 10/10/2005 vừa qua một sự kiện làm xôn xao giới khoa học Việt nam khi chúng tôi phát hiện một bầy cá sấu con khoảng 20 con đang kiếm ăn ở phía Tây Bầu sấu. Chúng có chiều dài khoảng 2,7cm vòng bụng rộng 2,5-3cm…và đã khẳng định chắc chắn rằng chính những con cá sấu nước ngọt được thả vào nơi đây đã có khả năng sinh sản đúng tuổi trong điều kiện môi trường tự nhiên. Tuy nhiên quần thể cá sấu con này còn quá ít nên chúng cần được theo dõi, giám sát chặt chẽ để chúng sinh trưởng và phát triển ổn định vì cá sấu con rất dễ bị tiêu diệt bởi kẻ thù tự nhiên như Ophiocephalus micropeltes, Ardea purpurea, Ardea cinerea … và ngay cả loài Homo sapienes là tác nhân chính dẫn đến sự tuyệt chủng của quần thể đã được xem là đông đúc nhất nơi đây.
Loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis có thể tồn tại và phát triển trong môi trường tự nhiên ở khu đất ngập nước Bầu sấu hay không ? Có thể một lần nữa quần thể này lại bị tuyệt chủng bởi bàn tay con người như trước đây hay không? Câu hỏi vẫn còn đang bỏ ngỏ cho mỗi chúng ta …Những tia nắng cuối này đang lặng lẽ mờ dần sau những hàng cây cao vút của khu rừng nguyên sinh Cát Tiên. Bóng tối như một bức màn nhung đen buông xuống rất nhanh, nhanh như sự tuyệt chủng hoàn toàn của loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis. Bất chợt một trong không gian tĩnh lặng tiếng kêu chít chít đâu đây của một vài chú cá sấu con mới nở, một ánh đèn pin lờ mờ của anh nhân viên Kiểm lâm lướt trên mặt hồ Bàu sấu, một vài đốm sáng mắt của loài cá sấu nước ngọt nhìn khá rõ. Anh nhân viên Kiểm lâm ngước nhìn lên bầu trời đầy sao như đang muốn so sánh với "truyền thuyết" đã được nghe kể về loài cá sấu đã từng một thời là lãnh chúa của vùng đầm lầy Bầu sấu… Câu chuyện về những đốm mắt của loài cá sấu nước ngọt có không còn là một chuyện hoang đường đối với con cháu chúng ta ?? điều đó lệ thuộc vào sự nỗ lực của mỗi con người chúng ta đối với việc bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ với loài cá sấu nước ngọt Crocodylus siamensis ở Vườn quốc gia Cát Tiên.
Phùng Mỹ Trung – Cục Hải quan Đồng Nai.
