Các thuật ngữ cần tranh luận

[Cao Xuân Hiếu]

Hiện nay, việc sử dụng các thuật ngữ trong các ngành khoa học đặc biệt là sinh học là một vấn đề bức xúc. Mỗi một trường đại học, Viện nghiên cứu, riêng cá nhân từng GS, TS và nhà khoa học lại có đưa ra và xử dụng các thuật ngữ khác nhau tương ứng với mỗi 1 thuật ngữ quốc tế. Đây là sự ảnh hưởng có tính lịch sử khi KH VN giao thoa với các nền khoa học khác nhau dựa trên các hệ ngôn ngữ khác nhau như tiếng Trung Quốc, tiếng Nga, tiếng Pháp, tiếng Đức và tiếng Anh.

Tôi ko dám đưa ra những phán đoán hoặc quyết định có tính chủ quan mà chỉ muốn box này, trước tiên, sưu tầm các cách cách sử dụng thuật ngữ khác nhau và phạm vi sử dụng của nó. Tiếp sau mới cùng nhau thảo luận điểm mạnh và điểm yếu của từng thuật ngữ. Để đưa đến 1 sự thống nhất chung là điều rất khó và làm bó tay các GS đầu ngành nhưng với các bạn trẻ như chúng ta thì điều này tôi nghĩ có thể thực hiện được phần nào.

Nội quy:

- Bài về vấn đề thuật ngữ sẽ có tiêu đề: Thuật ngữ - (đưa thuật ngữ Tiếng Anh)
VD: Thuật ngữ gene

- Mỗi một thuật ngữ hoặc nhóm thuật ngữ nên để riêng một topic để dễ tra cứu
- Ko spam, sử dụng các câu từ thiếu tôn trọng đối với các mem cũng như các cá nhân, trường ĐH, Viện, các vùng địa phương khác nhau
- Ko nhầm với topic hỗ trợ dịch tiếng Anh chuyên ngành và giải thích các thuật ngữ chuyên ngành nhé.

Hình thức:

- Tránh mở đề dài dòng

- Kết cấu: STT) T/A: đưa thuật ngữ TA
T/V: đưa thuật ngữ TV1/ TV2/ TV3 ....
Sử dụng: đưa các nơi sử dụng nếu biết.

Các bạn có đóng góp về cách hoạt động của box xin hãy reply lại.

 

[Nguyễn Xuân Hưng]

Theo tôi trong phần thuật ngữ nên đưa những nghĩa gốc của từ để có thể hiểu rõ bản chất hơn.
Chẳng hạn
Eukaryote (Greek: eu, good or true + karyon, kernel, nut) = nhân thật hoặc nhân chuẩn
Hydrophilic (Greek: hydor, water + philos, loving) = ưa nước
hydrophobic (Greek: phobos, fear) = kỵ nước

 

[Dương Văn Cường]

Nên đưa cả định nghĩa (definition) của thuật ngữ. Có không ít trang web từ điển sinh học trực tuyến để bạn tìm định nghĩa cho thuật ngữ mà bạn định trao đổi.

 

[Cao Xuân Hiếu]

Cảm ơn mọi người. Trước đây, tôi chỉ giới hạn là việc sử dụng thuật ngữ nào và sử dụng như thế nào thôi. Còn vấn đề làm 1 bộ từ điển sinh học thì lại là vấn đề khác.
Tuy nhiên, nếu nhiều ng cùng đóng góp và ủng hộ thì có lẽ phải có cách nào để giải quyết chứ nhỉ ?

 

[lamere]

Theo tôi thì có lẽ không thật sự cần thiết khi đưa ra nghĩa gốc của từ. Ở mục thuật ngữ chuyên ngành, ta chỉ nên đưa ra thuật ngữ (các thuật ngữ này có thể thuộc các ngôn ngữ khác nhau, nhưng thường vẫn là tiếng Anh), và đưa ra các phần nghĩa tiếng Việt có thể phù hợp hay các nghĩa bạn đã từng gặp và sử dụng.
Ví dụ trong nuôi cấy mô tế bào thực vật có thuật ngữ:
T/A: protocorm like boby.
T/V: thể giống protocorm, thể giống phôi, phôi giả.

 

[Trần Hoàng Dũng]

theo tôi cứ đưa định nghĩa vô, nếu có, giúp người đọc hình dung nó là cái gì, từ đó co thể có từ tiếng việt hay hơn.

 

[sv_ngheo]

Có cách gì để chuyển nghĩa Realtime PCR sang tiếng Việt không, chứ cứ dùng PCR thời gian thực như thầy Hùng Vân thì nghe chán chết. Cả nested PCR thì cứ "PCR tổ" nghe nó thô thô làm sao ấy.


Nghĩa và ứng dụng của nó bằng Eng thì ai cũng hiểu, vấn đề là phải viết bài cho những người chưa hiểu đọc, tui thấy rất khó khăn.


Cái gì chứ cứ dịch được như Browse-trình duyệt / query - truy vấn ... thì hay quá, nghe vừa khái quát được ý nghĩa, lại vừa chuẩn....

Nhưng cũng chưa ai dịch nổi từ "Refresh" sang tiếng Việt cho ổn cả. Ngay cả bản Việt hóa cho Win XP SP2 mà Microsoft mới đưa ra cũng chỉ dịch được là "làm tươi", nghe tệ không thể tả....

(có ai thích, tui gửi cho)

 

[Cao Xuân Hiếu]

Có cách gì để chuyển nghĩa Realtime PCR sang tiếng Việt không, chứ cứ dùng PCR thời gian thực như thầy Hùng Vân thì nghe chán chết. Cả nested PCR thì cứ "PCR tổ" nghe nó thô thô làm sao ấy.

Nghĩa và ứng dụng của nó bằng Eng thì ai cũng hiểu, vấn đề là phải viết bài cho những người chưa hiểu đọc, tui thấy rất khó khăn.

Đề xuất 1 thuật ngữ đã là khó khăn (phải có kiến thức ngôn ngữ học lại phải am hiểu ý nghĩa của thuật ngữ), sau đấy làm thế nào thuyết phục mọi ng sử dụng (khoai lắm) và còn phản biện được những ý kiến chê bai (chắc chết luôn). Thế thì để dành thời gian và công sức thì chúng ta phải làm gì ... AI CŨNG BIẾT LÀ GÌ RỒI.

Nhân tiện, trong nỗ lực đáng kể tui xin sung sướng thông báo với mọi ng là Wikipedia tiếng Việt đã vượt con số 1000 thuật ngữ và để xếp bằng vai phải lứa với các ngôn ngữ Hàn Quốc, Indo, Hy Lap, Latin nhưng để sánh với tiếng Đức, Pháp, Bồ, Tây Ban Nha, Quốc tế ngữ, Ý thì còn xa khướt.

 

[Trần Hoàng Dũng]

Tôi đề xuất từ refresh dịch là tái sinh, hồi phục, tái hồi ... thật ra cũng kô chuẩn lắm, nmhưng nghe đỡ ghê rợn hơn làm tươi.

Chữ nested PCR dịch là PC tổ thì chưa đúng ngữ pháp English, nó còn thiếu chữ được hay bị mới đúng, mà xét về bản chất nested PCR cũng vậy, phải có 1 PCR chạy trước đó, làm sãn PCR products cho cái nested PCR này chạy sau, do vậy tôi đề xuất là PCR nằm ổ, PCR được lót ổ, PCR được làm sẵn ổ, PCR làm ổ.

===> Phải có 1 hội đồng thuật ngữ khoa học cấp nhà nước (xin các bác vì lợi ích khoa học dân tộc mà thương cho thế hệ sau, đừng vì cái tôi quá lớn má kô ai chịu ai, được vậy lonxon này xin làm hầu bàn cho các bác cũng vui lòng)

 

[Nguyễn Xuân Hưng]

nested PCR có người dịch là PCR lồng, nghe cũng có lý.

 

[Cao Xuân Hiếu]

tôi cũng cho rằng dùng thuật ngữ PCR lồng để chỉ nested PCR là hợp lý. Chữ lồng vừa là động từ (nhét cái này vào cái kia ) lại vừa là danh từ (giống như tổ). Nhưng nếu gọi là PCR bị lồng thì hơi chuối

 

[sv_ngheo]

Lồng - nghe cũng tạm, thế còn PCR touch down / touch up, thì cũng hơi khó dịch nhỉ. Dịch bừa là PCR thắt đuôi, nghe cho nó gần gụi về mặt chữ nghĩa.. he he

Tôi thường phải viết bài phục vụ cho những người chưa hiểu nhiều về công việc của mình đọc, thế nên đôi khi bị đau đầu và nhiều thứ khác vì một số từ ngữ. Thầm phục những cao thủ của các tạp chí phổ thông lớn của Mẽo, họ biết đơn giản hóa vấn đề nhưng không gây suy giảm nội dung, hơn đứt mấy người ở mình chuyên khủng bố hóa vấn đề, hoành tráng hóa những cái đơn giản nhất - kinh khủng..

Bộ KIT dịch là chi cho ổn..

Master mix dịch là gì cho hay..

Thôi gel hay chiết gel

ADN tái tổ hợp nghe không ổn..

 

[Dương Văn Cường]

Bộ KIT dịch là chi cho ổn..

Khóa luận sinh viên vẫn dùng là Bộ sinh phẩm.

ADN tái tổ hợp nghe không ổn..

Tại sao lại không ổn nhỉ ? Đây là một thuật ngữ có thể coi là đã được thống nhất ở VN mà.

 

[Trần Hoàng Dũng]

tại sao Bộ KIT lại dịch là sinh phẩm? Nghĩa từ sinh và nghĩa từ phẩm trong sinh phẩm là gì?

 

[Nguyễn Xuân Hưng]

Bộ sinh phẩm theo tôi hiểu ở đây: sinh là sinh học, phẩm là sản phẩm
sinh phẩm = sản phẩm sinh học

 

[sv_ngheo]

Thế thì sao không gọi là bộ sinh sản.

Phẩm đâu có đại diện cho từ """"sản phẩm""" được

 

[Trần Hoàng Dũng]

Nếu dịch Kit là sản phẩm sinh học e là phải gọi chế phẩm EM và thậm chí cả trứng ... gà cũng là bộ kít luôn. Hi hi sorry mọi người, chữ sinh phẩm này tui gặp lâu lắm rồi, cũng hỏi tới hỏi lui 1 hồi, kô ai biết tác giả là ai, tại sao có chữ này, nên cuối cùng cả đám bí rị, đành xài chữ bộ kit cho chắc ăn, chứ VNese hóa kiểu này, e là phá hỏng tiếng Việt Chúng tôi vẫn đang mong chờ tìm được tác giả gốc hoặc ai đó giải thích trọn vẹn nghĩa Sinh Phẩm , bản thân chúng tôi cũng đã nhức đầu cố tìm từ VNese tương đương nhưng trí tài đều kém cỏi nên đành bó tay bó chân.


Chữ master mix cũng kô tìm thấy từ VNese tương đương, chỉ dám giải thích nghĩa cho người khác hiểu.

Chữ DNA tái tổ hợp (recombinant DNA) quả đúng là nó được dùng phổ biến ở VN, kô biết ai là tác giả từ này, hình như có khoảng từ 1995.

Dùng chữ "chiết gell" nghe sẽ hợp thời đại hơn từ "thôi gell" từ thôi hơi bị ... cổ. À bạn SV_ngheo ơi, sẵn tiện coh hỏi là nhuận bút trên tờ Khoa học phổ thông bao nhiêu cho 1 bài vậy bạn, dạo này "vã" quá, muốn viết bài kiếm cơm qua ngày. Hy vọng nhuận bút kha khá đễ nuôi vợ.

 

[Dương Văn Cường]

KIT là viết tắt của 3 từ gì nhỉ ? Nếu biết được 3 từ cấu thành thì sẽ có cơ may dich được nó sang tiếng Việt.

 

[sv_ngheo]

Tôi không viết bài cho tạp chí đó, nên cũng không biết cái gọi là nhuận bút nó đáng bao nhiêu tiền. :?


Chiết gel (chứ không phải gell ! ) nghe nó dễ nhầm với tách chiết đoạn gen. Một đôi lần tôi còn thấy nguời ta dùng từ "chiết rút" - nghe hơi thừa và ghê ghê... Có thể dùng từ "hồi gel" cũng tạm- chỉ tương đương "thôi gel" mà thôi. ...

Recombinant DNA dịch là DNA tái tổ hợp nghe cũng ổn rồi, tôi đùa một chút nên lấy nó ra làm ví dụ chơi thôi.

KIT hình như là viết tắt của Kiss Immediatelly Technology thì phải ?!?!?!?

Tiện đây hỏi mọi người luôn, :arrow: không cần phải dịch nghĩa ra tiếng Việt nữa, hãy phân biệt cho tôi giữa KIT và TEST.. (hỏi câu giống thầy giáo lonxon chưa !)

 

[Trần Hoàng Dũng]

dạ, em hỏi dzợ em, dzợ em nói khi không mấy ông bàn chuyện tầm phào, chữ kit trong tiếng ANH nghĩa là bộ dụng cụ, có gì đâu mà ầm ĩ thế.

vậy nếu nói DNA isolation kit nghĩa là bộ dụng cụ tách DNA, khi nói kit, phải có cái gì đi kèm, nghĩa là bộ dụng cụ để làm gì.

riêng chữ Sinh Phẩm, vợ em cũng bó tay. Vợ em cũng đồng ý là nếu nói sinh phẩm là sản phẩm sinh học thì viết theo kiểu Hán phải viết là bộ SINH SẢN như bạn sv_ngheo đề xuất.

Em ngu lâu dốt dai, chưa có thời gian suy nghĩa test và kit khác nhau thế nào.